بررسی واکنش ژنوتیپ های مختلف برنج به تنش شوری

به منظور بررسی تأثیر شوری آب آبیاری بر عملکرد دانه، برخی صفات فیزیولوژیک و تعیین شاخص های تحمل/مقاومت و حساسیت آن ها بر مبنای عملکرد دانه، آزمایشی با هفت ژنوتیپ برنج (خزر، گوهر، سپیدرود، دیلم، سنگ جو، لاین 831 و t5) و چهار سطح شوری آب آبیاری (2، 4، 6 و 8 دسی زیمنس بر متر) به صورت گلدانی در زیر باران گیر و با آرایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در سال 1390 در موسسه تحقیقات برنج کشور - رشت انجام شد. برای تهیه آب شور از ترکیب دو نمک nacl و caso4 با نسبت 1:2 استفاده گردید و از آب با هدایت الکتریکی یک دسی زیمنس بر متر به عنوان شاهد استفاده شد. در پایان فصل رشد، ارتفاع بوته، عملکرد دانه و اجزای آن، تعداد کل پنجه ها، طول خوشه، وزن خوشه، کاه و ریشه، زیست توده و شاخص برداشت اندازه گیری شد. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تنش شوری تأثیر معنی داری (p<0.01) بر عملکرد دانه، اجزای آن و همچنین، ارتفاع بوته ها داشته است. مقایسه میانگین ها نشان داد که لاین t5 و بعد از آن لاین 831 دارای بیشترین عملکرد بودند. نتایج مقایسه میانگین عملکرد ژنوتیپ ها در شوری های مختلف نشان داد که عملکرد دانه لاین t5 در شوری 8 دسی زیمنس بر متر به صفر نزدیک شده است درحالی که عملکرد آن تا شوری دو دسی زیمنس بر متر بیش از سایر ژنوتیپ ها بود.رقم بومی سنگ جو با کمترین شیب افت عملکرد و بدون در نظر گرفتن عملکرد در شرایط بدون تنش (شوری کمتر از 1 دسی زیمنس بر متر)، متحمل ترین ژنوتیپ نسبت به شوری در نظر گرفته شد. به بیان دیگر، اگر چه بر پایه عملکرد دانه در دو محیط تنش و بدون تنش، لاین t5 برتری محسوسی نسبت به سنگ جو دارد، ولی سنگ جو می تواند در مقایسه با t5 شوری های بالاتری (8ec>) را تحمل کرده و در شرایط تنش عملکرد نسبی بیشتری تولید کند. با استفاده از داده های عملکرد دانه در دو محیط با تنش شوری (8 دسی زیمنس بر متر) و بدون تنش (1 دسی زیمنس بر متر)، شاخص حساسیت به تنش (ssi)، شاخص تحمل (tol)، میانگین بهره وری تولید (mp)، میانگین هندسی قابلیت تولید (gmp)، میانگین هارمونیک (hm)، شاخص تحمل به تنش (sti)، شاخص عملکرد (yi) و شاخص پایداری عملکرد (ysi) محاسبه و میزان همبستگی آن ها با عملکرد دانه برآورد شد. نتایج نشان داد که شاخص های تحمل و عملکرد دانه ی ژنوتیپ های مورد مطالعه تفاوت بسیار معنی داری با یکدیگر داشتند. در بین شاخص های مورد استفاده، sti و mp توانایی بهتری در شناسایی ژنوتیپ های برنج متحمل به شوری داشتند. دراین آزمایش، بیشترین عملکرد بوته در هر دو شرایط بدون تنش و تنش (به ترتیب 19/71 و 10/69 گرم)، مربوط به لاینt5 بود. کمترین عملکرد بوته در شرایط بدون تنش مربوط به رقم های سنگ جو (12/42 گرم) و دیلم (11/84 گرم) بود. در شرایط تنش، کمترین عملکرد در رقم خزر (4/29 گرم) دیده شد. بیشترین درصد کاهش عملکرد با افزایش شوری مربوط به رقم خزر (69/49 درصد) و کمترین آن مربوط به رقم سنگ جو (31/48 درصد) بود. در کل، می توان لاین های t5 و 831 و رقم های سپیدرود و سنگ جو را به عنوان ژنوتیپ های پربازده برتر در هر دو شرایط شور و غیر شور در نظر گرفت.